Żubr

Żubr (Bison bonasus) – gatunek łożyskowca z rodziny krętorogich, rzędu parzystokopytnych. Aktualnie populacja żubrów na świecie liczy ok. 3400 osobników, z czego 650^[3] żyje w Polsce na terenie Puszczy Białowieskiej, Puszczy Boreckiej, Puszczy Piskiej, Puszczy Rominckiej, Puszczy Knyszyńskiej, Nadleśnictwa Mirosławiec, Nadleśnictwa Kobiór oraz w Bieszczadach (kolejnych ok. 150 żubrów znajduje się w zamkniętych hodowlach). W 2008 w Pszczynie powstała Pokazowa Zagroda Żubrów, w której na blisko 10 hektarach są obecne poza żubrami: muflony, jelenie, daniele i sarny.

Wymiary

Samce

masa 500-950 kg wysokość w kłębie 170-200 cm

Samice

masa 100-600 kg wysokość w kłębie 160-190 cm

Wygląd

Głowa żubra jest stosunkowo duża i ciężka o szerokim i wypukłym czole, oczy małe, krótkie rogi skierowane do góry i zagięte do środka. Szyja żubra jest gruba, krótka z wyraźnym podgardlem. Przód tułowia wygląda na bardzo potężny na skutek silnie rozwiniętego kłębu i porastającej go kasztanowo-brunatnej sierści, która w zimie jest ciemniejsza niż latem. Sierść w dolnej części głowy, przodu i szyi jest długa, na głowie, karku i kłębie występuje grzywa złożona z włosów ościstych.
Cechą charakterystyczną byków jest znaczna dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała. Przód mają szeroki, masywny, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą, tył zaś stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią

Pożywienie

Pokarmem żubra są zioła, trawy, liście krzewów, pąki i kora drzew (zwłaszcza brzóz), chętnie zjadają też żołędzie i kasztany. Według badań przeprowadzanych na terenie Białowieskiego Parku Narodowego około 80% pożywienia stanowią rośliny zielne (zimą są dokarmiane sianem). Dorosły żubr zjada od 40 do 60 kg paszy na dobę. Żerowanie zajmuje mu 50-80% czasu od wschodu do zachodu Słońca.

Rozród

Żubry są zwierzętami stadnymi. Żyją w stadach liczących 10-15 sztuk. Na czas rui (sierpień-wrzesień) łączą się w większe stada liczące 30-40 sztuk. Dojrzałość fizyczną uzyskują stosunkowo późno, bo w wieku 8-9 lat (samce), 5-6 lat (samica). Ciąża u żubra trwa 265 dni, matka opiekuje się potomkiem do skończenia przez niego 2 roku życia. Młode po przyjściu na świat ważą od 16 do 35 kg.

Występowanie i liczebność

Żubr w Białowieskim Parku Narodowym

Lasy mieszane z podmokłymi polanami. W 1997 roku na świecie żyło 2925 żubrów (z czego w Polsce żyło ok. 600-700 szt.)^[4]. Liczba zwierząt w Polsce to ok. 1100 sztuk^[3] żubrów , z czego 241 mieszkających w Bieszczadach to żubry białowiesko-kaukaskie, reszta to żubry białowiesko-nizinne. Prawie połowa polskich żubrów zamieszkuje w Puszczy Białowieskiej– 451 sztuki^[5]. Poza tym żubry można spotkać w Puszczy Boreckiej – 70 sztuk, w Puszczy Knyszyńskiej – 54 sztuk, nadleśnictwie Wałcz (stado zachodniopomorskie) – 43 sztuki, Puszczy Niepołomickiej (małopolskie) - 26 sztuk, po 8 sztuk żyje od 2008 w okolicach Łobza i Dobrzan. W zamkniętych hodowlach w Polsce żyje 109 żubrów, w zagrodach pokazowych 14 sztuk, w ogrodach zoologicznych – 41 sztuk.
Żubr został opisany naukowo przez Karola Linneusza jako Bos bonasus. Obecnie klasyfikowany jest w rodzaju Bison razem z północnoamerykańskim bizonem (Bison bison). Występuje w Polsce, Litwie, Ukrainie, Rosji i Białorusi.

Historia

Pomnik żubra w Hajnówce

Szacuje się, że obecnie na świecie żyje około 3 tysięcy żubrów, z czego 1200 należy do linii białowiesko-nizinnej. W miarę rozwoju rolnictwa i wycinki lasów zwierzęta te straciły naturalne siedliska, a ponadto były nieustannie trzebione przez myśliwych i kłusowników. W Małopolsce wyginęły już w XVIII wieku. W XVI stuleciu Zygmunt II August zakazał polowania na żubry^[6]. Dekrety i surowe kary na nic się jednak zdały. Pod koniec XVIII wieku żubry występowały już tylko na Kaukazie i w Puszczy Białowieskiej.
Sytuacja zmieniła się na krótko w XIX wieku. Puszcza Białowieska należała do imperium rosyjskiego i car Aleksander I Romanow objął żubry ochroną. Populacja stale się zwiększała i w roku 1857 w puszczy żyło już 1900 osobników. Jednak później liczba zwierząt zaczęła spadać i do czasu wybuchu I wojny światowej ich liczba spadła o połowę. Ostatecznym ciosem była sama wojna. Żubry zostały wybite przez wycofujące się niemieckie wojska, rosyjskich partyzantów i kłusowników. Ostatni wolno żyjący żubr nizinny został zabity w kwietniu 1919 roku^[7].
W celu ratowania gatunku w roku 1923 założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Pierwszym krokiem w tym celu było ustalenie liczby żubrów czystej krwi^[8] żyjących w niewoli. Naliczono ich zaledwie 54 na całym świecie, jednak nie wszystkie nadawały się do hodowli i ostatecznie do reprodukcji wybrano tylko 12 zwierząt. Dwa pierwsze żubry na wolności znalazły się jesienią 1929 roku w Puszczy Białowieskiej. W roku 1939 w puszczy było już 16 zwierząt, które szczęśliwie przetrwały II wojnę światową.