W Europie (w tym w Polsce) dawniej był to rozpowszechniony ptak lęgowy, jednak w latach 50. i 60. XX wieku nastąpił drastyczny spadek jego liczebności, głównie z powodu skażenia środowiska biocydami[4] (w tym pestycydami z grupy DDT).
Sokolnicy w Niemczech i USA opracowali metody intensywnej hodowli ptaków drapieżnych, zaczynając właśnie od tego gatunku. W Polsce sokolnicy rozpoczęli próby hodowli sokoła wędrownego w latach 70. Od połowy lat 80. XX wieku w ramach Programu Restytucji Populacji Sokoła Wędrownego w Polsce z powodzeniem prowadzona jest reintrodukcja sokoła wędrownego do odpowiadających mu biotopów.
W Polsce jest znów lęgowy, choć bardzo rzadki – całkowitą liczebność szacuje się na około 12-14 par (w 2008 roku). Jedna z nich regularnie gniazduje od 1998 roku na Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Z gniazd na PKiN oraz na kominie MPEC we Włocławku prowadzona jest transmisja internetowa. W Polsce prowadzone są prace nad restytucją populacji nadrzewnej, jedynej nadal zagrożonej według IUCN/BirdLife International. Podobny program prowadzony jest w Niemczech, planowane są także reintrodukcje w celu odtworzenia populacji nadrzewnej w Białorusi i na Litwie.
- Cechy gatunku
- Duży sokół, o krępej sylwetce z długimi, ostro zakończonymi skrzydłami, samica większa o około 1/3. Ptaki obu płci ubarwione podobnie. Dorosłe – wierzch stalowoszary, wole kremowe, spód biały z ciemnym poprzecznym prążkowaniem, osobniki młode – wierzch brązowy, spód kremowy z podłużnym prążkowaniem. Na policzkach charakterystyczny czarny "wąs". Szyja i ogon krótkie. Dziób krótki, silnie hakowato zagięty z charakterystycznym "zębem" w górnej części i odpowiadającym mu wcięciem w żuchwie. Nogi, woskówka, obramowanie oczu i nasady dzioba w intensywnie żółtym kolorze. Nozdrza wyraźnie widoczne na tle woskówki, okrągłe, z widocznym centralnym punktem. Oko bardzo ciemne, z prawie niewidoczną źrenicą.
- Kolorystyka wyraźnie różni się pomiędzy podgatunkami, szczególnie egzotycznymi.
- Wymiary średnie
- samiec – dł. ciała 41 cm rozpiętość skrzydeł 95 cm masa ciała ok. 550 g
- samica – dł. ciała 49 cm rozpiętość skrzydeł 114 cm masa ciała ok. 1200 g
- Biotop
- Rozległe obszary wszystkich kontynentów, najczęściej doliny rzeczne i obszary górskie, w Europie także lasy w pobliżu wód ze starodrzewem i wysokimi drzewami. Od połowy XX wieku często zasiedla także tereny zurbanizowane.
- Gniazdo
- Na większości światowego areału sokoły gnieżdżą się na skałach. W tundrze na północy Europy i Ameryki często gniazdują na ziemi lub na bagnach. W pasie nizin europejskich – od Holandii po Ural, w tym w Polsce – sokoły gnieździły się na drzewach. Był to jedyny taki ekotyp na świecie. Ekotyp ten wymarł w latach 60. XX wieku, obecnie odbudowywany jest poprzez reintrodukcje. Sokoły wybierały gniazda przeważnie w wierzchołkach najwyższych drzew, bardzo często w koloniach czapli. Nie budują własnych gniazd, lecz wykorzystują i zajmują gniazda innych ptaków: czapli siwej, kruka lub też innych ptaków drapieżnych. Na terenach zurbanizowanych gniazdo zakładają w szczelinach lub wypustach wysokich budynków (wież kościelnych, dzwonnic, kominów). Chętnie wykorzystują sztuczne gniazda.
- Jaja
- Pod koniec marca lub na początku kwietnia samica składa 2-4 (rzadziej do 6, ale przeważnie 2) jaja, mało wydłużone, prawie kuliste, mocno nakrapiane, tak, że prawie nie widać białego tła, o wymiarach średnich 52 × 40 mm. Jeden lęg w roku.
- Wysiadywanie
- Przeważnie ok. 30 dni przez obydwoje rodziców. Młode przebywają w gnieździe przez okres od 35-40 dni, a potem jeszcze przez okres ok. 60 dni pozostają pod opieką rodziców.
- Pożywienie
- Głównie ptaki wielkości gołębia lub większe, łapane w locie. Na ofiarę spada lotem nurkowym z bardzo dużą prędkością (ocenianą nawet na 300-350 km/h[potrzebne źródło]), uderzając w jedno skrzydło ofiary, tak by samemu uniknąć urazu.
- Ochrona
- W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd sokołów wędrownych obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1.01 do 31.07) – w promieniu do 500 m od gniazda[5].
- W wielu krajach prowadzone są programy restytucji gatunku. W niektórych krajach (np. w USA, części Niemiec, Szwecji, Francji) programy reintrodukcji zostały zakończone, gdyż dzikie populacje zostały odbudowane. W Polsce sokolnicy nadal prowadzą reintrodukcję na terenach leśnych w celu odtworzenia ekotypu nadrzewnego. Stowarzyszenie na Rzecz Dzikich Zwierząt "Sokół" zainstalowało w całej Polsce kilkadziesiąt sztucznych gniazd dla sokołów i obrączkuje wszystkie dostępne dzikie sokoły i ptaki reintrodukowane. Używa do tego kolorowych obrączek ornitologicznych i obserwacyjnych, zgodnie z międzynarodowym systemem pozwalającym na ich późniejszą identyfikację.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz